ترس در کودکان چیست؟
ترس واکنشی طبیعی و حتی مفید است که باعث می‌شود کودک از خطر دور بماند.
اما زمانی که ترس بیش‌از‌حد یا غیرمنطقی باشد (مثلاً ترس از حیوانات بی‌خطر، تاریکی یا تنهایی)، می‌تواند نشانه‌ی اضطراب یا تجربه‌ی ناخوشایند باشد.
از نگاه روانشناسی، ترس در کودکان ترکیبی از تجربه، خیال و یادگیری از محیط است.
روانشناسی ترس در کودکان؛ مغز چگونه ترس را می‌سازد؟
در مغز کودک، بخشی به نام آمیگدالا (Amygdala) مسئول تشخیص خطر است.
وقتی کودک موقعیتی را تهدیدآمیز حس کند، حتی اگر واقعی نباشد، بدنش واکنشی شبیه به ترس واقعی نشان می‌دهد (تپش قلب، لرزش، فرار یا گریه).
در سال‌های اولیه، چون قدرت منطق و تجربه‌ی کودک هنوز کامل نشده، مرز بین خیال و واقعیت برایش مبهم است؛ به همین دلیل از چیزهایی که برای بزرگسالان خنده‌دار است، ممکن است واقعاً بترسد.
علت‌های اصلی ترس در کودکان
1. یادگیری از والدین: اگر والدین خودشان مضطرب باشند یا با ترس واکنش نشان دهند، کودک از آنها تقلید می‌کند.
2. تجربه‌های ناخوشایند: مثل افتادن، گم شدن یا شنیدن صدای شدید.
3. تخیلات ذهنی قوی: در سنین پایین، کودک نمی‌تواند بین خیال و واقعیت تفاوت بگذارد.
4. تغییر محیط: جابه‌جایی خانه، تولد خواهر یا برادر جدید، یا شروع مدرسه می‌تواند احساس ناامنی ایجاد کند.
5. کمبود احساس امنیت: نبود ارتباط عاطفی گرم یا حضور والدین در مواقع ترس باعث ماندگاری آن می‌شود.
نشانه‌های کودک مضطرب یا ترسیده
• چسبیدن بیش از حد به والدین
• گریه یا جیغ هنگام تنها ماندن
• کابوس‌های شبانه
• بی‌قراری و بی‌خوابی
• اجتناب از مکان یا فرد خاص
• علائم بدنی (تپش قلب، تعریق، دل‌درد بدون علت مشخص)
راهکارهای مؤثر برای کمک به کودک ترسیده
1. ایجاد احساس امنیت: حضور آرام و بدون اضطراب والدین مهم‌ترین عامل است.
2. بازی‌درمانی: با بازی‌هایی مثل “غول و قهرمان” به کودک کمک کنید کنترل احساسش را تمرین کند.
3. قصه‌درمانی: استفاده از داستان‌هایی با قهرمانان شجاع که با ترسشان روبه‌رو می‌شوند.
4. تشویق، نه تمسخر: هر بار که کودک قدمی برای غلبه بر ترسش برمی‌دارد، او را تحسین کنید.
5. یاد دادن مهارت آرام‌سازی: تنفس عمیق، نقاشی کردن، یا در آغوش گرفتن برای کاهش اضطراب.
6. پرهیز از تهدید یا تنبیه: گفتن «اگر نخوابی هیولا میاد» یکی از بدترین روش‌هاست!
7. نقش الگو بودن والدین: واکنش آرام شما به موقعیت‌های ترسناک، امنیت را به کودک منتقل می‌کند.
نقش مدرسه و معلمان در مدیریت ترس کودکان
• معلمان باید محیطی امن، بدون تمسخر یا تنبیه فراهم کنند.
• با والدین در تماس باشند تا علت ترس شناسایی شود.
• از فعالیت‌های گروهی آرام و تدریجی استفاده کنند تا کودک اعتماد پیدا کند.
• از برچسب‌هایی مانند «ترسو» یا «ضعیف» جداً پرهیز شود.
ترس‌های هشداردهنده؛ کی باید نگران شویم؟
اگر کودک:
• بدون دلیل واضح مضطرب است،
• از خواب می‌پرد یا جیغ می‌کشد،
• از مکان‌های خاص (مدرسه، خانه، افراد) می‌ترسد،
• یا ترسش با خیال‌پردازی‌های افراطی همراه است،
ممکن است نیاز به ارزیابی روانشناسی کودک و حمایت درمانی داشته باشد.
سوالات رایج والدین درباره ترس در کودکان
۱. آیا ترس در کودکان طبیعی است؟
بله. ترس تا حدی بخشی از رشد طبیعی عاطفی و ذهنی کودک است.
اما اگر کودک نتواند ترس خود را کنترل کند یا دچار اضطراب شدید شود، باید مورد بررسی قرار گیرد.
۲. آیا باید کودک را از ترسش جدا کنیم یا با آن روبه‌رو کنیم؟
نه اجبار کنید، نه نادیده بگیرید!
بهتر است کودک را به تدریج با موقعیت ترسناک آشنا کنید. مثلاً اگر از تاریکی می‌ترسد، با چراغ خواب شروع کنید و کم‌کم نور را کاهش دهید.
۳. اگر کودک از چیزهای خیالی (هیولا یا روح) بترسد، چه کنیم؟
به او اطمینان دهید که امن است، ولی خیال‌پردازی‌اش را رد نکنید.
بگویید: «می‌فهمم که می‌ترسی، ولی بیا با هم بررسی کنیم که اتاقت امنه.»
این کار باعث می‌شود هم احساس شنیده شدن کند، هم واقعیت را یاد بگیرد.
۴. آیا گفتن «نترس» کافی است؟
خیر! جمله‌ی «نترس» اغلب بی‌اثر است، چون کودک احساس می‌کند شما ترسش را درک نمی‌کنید.
به‌جای آن، بگویید: «می‌دونم می‌ترسی، ولی من کنارت هستم و با هم حلش می‌کنیم.»
۵. چه زمانی باید به روان‌شناس مراجعه کنیم؟
اگر ترس باعث شود کودک از رفتن به مدرسه، خوابیدن یا بازی کردن امتناع کند، یا علائم بدنی شدید داشته باشد، مراجعه به روان‌شناس کودک ضروری است.
جمع‌بندی
ترس بخشی از رشد کودک است، اما باید آن را درک، مدیریت و به فرصتی برای رشد تبدیل کرد.
با همراهی والدین، تشویق، و درک عاطفی، کودک یاد می‌گیرد که می‌تواند بر ترس‌هایش غلبه کند — نه اینکه از آن فرار کند.
باشگاه اومند در زمینه روانشناسی کودکان چه کمکی می تواند بکند؟
اومند، معتبرترین مرجع آموزش برای کودکان، نوجوانان و جوانان است که با ارائه دوره‌های تخصصی روانشناسی کودکان و نوجوانان به والدین و روانشناسان کمک می کند تا با انواع مشکلات رفتاری کودکان آشنا شده و با راهکارهای علمی آن ها را درمان کنید.
